İran Nükleer Anlaşması ile İlgili Bildiri
"GİF İran ile Nükleer Anlaşmanın Geleceği Uluslararası Çalışma Grubu"
17 Mart 2017

Üyesi olduğumuz Global İlişkiler Forumu (GİF) Uluslararası Çalışma Grubu, 14 Temmuz 2015’te İran ve P5+1 ülkeleri arasında imzalanan, İran ile Nükleer Anlaşma olarak da bilinen Kapsamlı Ortak Eylem Planı (JCPOA)’nı değerlendirmek üzere ikinci ve son toplantısını 4-5 Mart tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirdi. Uygulamada karşılaşılan ve öngörülebilir birtakım zorluklara rağmen, hedefleri iddialı ve yapısı karmaşık olan bu anlaşmanın, şimdiye dek başarıyla yürütüldüğü görüşünü paylaşıyoruz.

Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) tarafından doğrulandığı üzere, İran, uluslararası topluma nükleer programına dair güvence verme amacıyla anlaşma kapsamında üstlendiği yükümlülüklerini yerine getirmek üzere adımlar attı. 13,000 santrifüj kullanım dışı bırakıldı, 8,000 kg’lık zenginleştirilmiş uranyum stoğunun 300 kg’lık kısmı dışında tamamı ülkeden çıkarıldı ve Arak’taki plütonyum ile çalışan araştırma reaktörünün çekirdeği yerinden söküldü. IAEA, örneği görülmemiş kapsamda bir denetim ve gözetim mekanizması oluşturarak İran’ın anlaşma ile belirlenen sınırlamalara uyduğunu raporladı.

Benzer şekilde, P5+1 ülkeleri de taahhüt ettikleri üzere İran’a uygulanmakta olan nükleer bağlantılı ekonomik yaptırımları kaldırdılar. Uluslararası işletmelerin İran ile ticari ve yatırım ilişkilerini normale döndürmesi kaçınılmaz olarak zaman alsa da, uzun vadede bunun gerçekleşeceği konusunda iyimseriz.

Buna karşın, nükleer anlaşmanın iki önemli başkentte muhalifleri bulunuyor: Washington ve Tahran. ABD’de yeni bir yönetimin görevi devralması ve İran’da yaklaşan seçimler göz önünde bulundurulduğunda, anlaşmanın başarısız olduğu bir senaryo hala ihtimal dışı değil.

Biz, farklı ülkelerden gelen, farklı tecrübelere sahip ve geçmişin doğru ve yanlışlarına ayrı perspektiflerden bakan bir grup uzman olarak, birkaç görüş üzerinde kararlı ve tereddütsüz bir mutabakat sağladık.

Öncelikle, anlaşmanın birtakım kusurları olsa da, mevcut koşullarda daha iyi bir anlaşma yapmanın imkansız olduğu konusunda hemfikiriz. Anlaşmanın taraflarının, tüm tarafları memnun ederek farklı bir sonuca ulaşabilecek yeni bir müzakere sürecine başlamaya ikna edilmesi muhtemel görünmüyor. Dolayısıyla, mevcut anlaşmanın devam etmediği bir senaryoda, yakın gelecekte taraflar arasında anlaşmanın sağlanamadığı bir durum, kaçınılmaz sonuç olarak karşımıza çıkıyor. Ve böyle bir sonucun, kolaylıkla yanlış hesaplamalara ve Ortadoğu’da yeni bir felakete yol açabileceği endişesini taşıyoruz.

İkinci ve buna bağlı olarak, tüm tarafların yükümlülüklerini iyi niyetle yerine getirmesi gerektiğine inanıyoruz. Nükleer anlaşmanın varlığını sürdürebilmesi, iki tarafa da fayda sağlamasına bağlı. Bu bağlamda İran, nükleere ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmeye devam ederken, P5+1 ülkeleri ise yaptırımların, teoride olduğu kadar uygulamada da kaldırılması için ellerinden geleni yapmalıdır. Tüm tarafları, anlaşmaya bağlılıklarını yeniden beyan etmeye çağırıyoruz. Sessiz kalmaktan fazlasına ihtiyacımız var.

Son olarak, uluslararası toplumun, JCPOA’in oluşturduğu zeminden faydalanarak karşılıklı güveni ve dolayısıyla güvenliği artıracak adımlar atabileceğine inanıyoruz. Bu doğrultuda somut fikirlerimizi içeren bir raporu önümüzdeki dönemde yayımlayacağımızı memnuniyetle bildiririz.

Çalışma Grubu Üyeleri

Hikmet Çetin – Türkiye
TBMM Başkanı (E), T.C. Dışişleri Bakanı (E), NATO Afganistan Kıdemli Sivil Temsilcisi (E)

Simon Gass – Birleşik Krallık
Büyükelçi (E), Birleşik Krallık Dışişleri Bakanlığı Siyasi Direktörü (E), NATO Afganistan Kıdemli Sivil Temsilcisi (E)

François Heisbourg – Fransa
Geneva Centre for Security Policy Başkanı, IISS Council Başkanı

Nasser Hadian Jazy – İran
Tahran Üniversitesi Hukuk ve Siyasi Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi

Memduh Karakullukçu – Türkiye
Global İlişkiler Forumu Başkanı

Sönmez Köksal – Türkiye
Büyükelçi (E), MİT Müsteşarı (E)

Li Bin – Çin
Carnegie-Tsinghua Center Nükleer Politika Programı ve Asya Programı Kıdemli Uzmanı, Tsinghua Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Profesörü

David Menashri – İsrail
Tel Aviv Üniversitesi Emeritus Profesörü, Alliance Center for Iranian Studies Kurucu Direktörü, Tel Aviv Üniversitesi Dayan Ortadoğu ve Afrika Çalışmaları Merkezi Kıdemli Araştırmacısı

Steven E. Miller – Amerika Birleşik Devletleri
Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Uluslararası İlişkiler Merkezi Uluslararası Güvenlik Programı Direktörü, Pugwash İcra Komitesi Başkanı

Vladimir Orlov – Rusya
PIR Center Başkanı (E) ve Yönetim Kurulu Üyesi, Rusya Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Akademisi Küresel Trendler ve Uluslararası Kuruluşlar Merkezi Başkanı

Gary Samore – Amerika Birleşik Devletleri
Harvard Üniversitesi Belfer Bilim ve Uluslararası İlişkiler Merkezi Araştırma Direktörü, Beyaz Saray Silahların Kontrolü ve Kitle İmha Silahları Koordinatörü (E)

Özdem Sanberk – Türkiye
Büyükelçi (E), T.C. Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı (E)

Rakesh Sood – Hindistan
Büyükelçi (E), Hindistan Başbakan Nükleer Güvenlik Özel Temsilcisi (E)

Yaşar Yakış – Türkiye
Büyükelçi (E), T.C. Dışişleri Bakanı (E)